Opis terenu

Drukuj

Region fizyczno-geograficzny Poleskiego Parku Narodowego

Prowincja: Niż Wschodniobałtycko-Białoruski podprowincja: Polesie, makroregion: Polesie Zachodnie, mezoregion: Równina Łęczyńsko-Włodawska, na styku z Garbem Włodawskim i Pagórami Chełmskimi (makroregion: Polesie Wołyńskie).

Region geobotaniczny

Prowincja: Niżowo-Wyżynna, Środkowoeuropejska, Dział: Bałtycki, Poddział: Pas Wielkich Dolin, Kraina: Polesie Lubelskie.

Klimat

Warunki klimatyczne Pojezierza Łęczyńsko-Włodawskiego, a więc i Poleskiego Parku Narodowego, chociaż podobne do warunków Polesia Lubelskiego, zaliczanego do grupy klimatów Wielkich Dolin, wyróżniają się jednak jako posiadające szczególnie dużo cech kontynentalnych, jak np. długie lato - 105 dni i zima - 110 dni, krótka wiosna i jesień - nierzadko poniżej 50 dni. Przeciętna roczna ilość opadów tylko nieznacznie przeważa nad silnym parowaniem, co powoduje, że region jest upośledzony pod względem możliwości odnawiania zasobów wody. W ciągu roku przeważają masy powietrza polarno-morskiego, najczęściej przetransformowanego. Wartość usłonecznienia rzeczywistego przekracza nieco średnią krajową i wynosi przeciętnie 4,6 godz. Średnia wieloletnia temperatura powietrza wynosi 7,3oC. Znaczne są amplitudy temperatur rocznych i wieloletnich. Najniższa temperatura ostatniego półwiecza to -34,2oC (styczeń 1987 r.), najwyższa +36,2oC (lipiec 1959 r.). Opady atmosferyczne cechują się bardzo dużą zmiennością przestrzenną i czasową, znacznie odbiegając od średniej wieloletniej Pojezierza Łęczyńsko-Włodawskiego, wynoszącej 562 mm. W latach suchych wartość ta może spadać poniżej 400 mm, a w latach mokrych przekraczać 850 mm. Przeważająca ilość opadów przypada na lato (ok. 40%), zima jest okresem ubogim w opady, dlatego pokrywa śnieżna osiąga średnią grubość zaledwie 12 cm. Ostatnie pomiary meteorologiczne sugerują zmianę kilkuletniej fazy klimatycznej, od 1997 roku obserwuje się relatywnie wysokie opady roczne na obszarze Polesia Zachodniego.

Geologia i rzeźba terenu

Historia geologiczna podłoża obecnego obszaru Parku i jego otuliny udokumentowana jest aż po paleozoik. Miąższość najstarszych utworów poznanych za pomocą wierceń wynosi średnio ok. 1,5 km, a na niektórych obszarach nawet do 3 km. W profilu geologicznym występują jednak liczne luki - nie ma tu osadów permskich, triasowych i częściowo jurajskich a także w dużej mierze trzeciorzędowych. Najlepiej prezentowane są osady karbonu, kredy i czwartorzędu, które mają podstawowe znaczenie dla historii geologicznej, rzeźby i stosunków wodnych tych terenów. W Parku odsłaniają się głównie utwory czwartorzędowe. (AI)

Obszar Poleskiego PN położony jest na skraju głęboko zalegającej wschodnioeuropejskiej krystalicznej platformy (kraton) prekambryjskiej. Pokrywające ją utwory paleozoiczne, wykształcone są jako dolomity, wapienie, piaskowce i osady marglisto-ilaste. Okres karboński zaznaczył się na obszarze Polesia Lubelskiego akumulacją organicznego materiału, z którego powstały złoża węgla kamiennego eksploatowane obecnie w tzw. Zagłębiu Lubelskim, poza terenem Parku. Znaczenie rzeźbotwórcze dla chronionego obszaru mają przede wszystkim płytko zalegające skały górnej kredy o urozmaiconej powierzchni stropowej. Są to: kreda pisząca, margle i opoki, które osadzały się w strefie szelfowej morza o bujnym rozwoju organizmów. Osady trzeciorzędowe pozostawione przez morze sięgające peryferii Polesia Lubelskiego, zachowały się tylko szczątkowo w obrębie pagórów kredowych, leżących pośród równin i obniżeń denudacyjnych. Duże zmiany w starej morfologii obszaru nastąpiły w czasie zlodowacenia środkowopolskiego. Na terenie Poleskiego PN większe płaty utworów glacjalnych występują wokół wypiętrzonych glacitektonicznie (pod wpływem nacisku lodu) osadów kredowych w okolicy Wólki Wytyckiej, Łomnicy i Woli Wereszczyńskiej. Śladami bytności lodowca są również głazy narzutowe skał skandynawskich, osiągające średnicę nawet powyżej 1 m. Morena czołowa tworzy głównie Garb Włodawski, który wyznacza stadium recesji lodowca. Na jego przedpolu, w zasięgu obecnego Pojezierza Łęczyńsko-Włodawskiego, powstało w ten sposób wielkie rozlewisko, do którego spływały wody z topniejącego lądolodu i rzek płynących z południa. Na dnie rozlewiska, również w okresie zlodowacenia północnopolskiego, gromadziły się osady, a dopiero powstanie przełomu Wieprza koło Łęcznej spowodowało częściowy odpływ wody i przekształcenie krajobrazu na mozaikowy układ licznych, małych zbiorników wodnych. Z czasem spłycały się one i zarastały, zamieniając się w torfowiska i bagna. Otaczają one zachowane do dziś jeziora Moszne, Długie, Łukie i Karaśne, rozprzestrzeniają się także na dawnych powierzchniach jeziornych, np. Durne Bagno.

W Poleskim PN obejmującym na północy Garb Włodawski, a na południu Równinę Łęczyńsko-Włodawską, ponad poziomem równin z torfowiskami i jeziorami, wznoszą się pagóry - ostańce zbudowane z utworów kredowych, sięgające od kilku do kilkudziesięciu metrów wysokości. W ich obrębie, a także na powierzchni równin na podłożu kredowym, występują liczne zagłębienia krasowe, określane wertebami krasowymi. Pod tym względem jest to w skali Europy wyjątkowy obszar krajobrazu krasowego. (ZA)

Swoją rzeźbę terenu zawdzięcza Pojezierze Łęczyńsko-Włodawskie działalności lodowca i wód polodowcowych. Po ustąpieniu ostatniego zlodowacenia istniało na tym terenie zastoisko polodowcowe. Powolny odpływ wód wynikający z płaskości terenu przyczynił się do powstania licznych torfowisk oraz zbiorników wodnych, nierzadko o astatycznym charakterze i zmiennej powierzchni.

Obszar PPN składa się z kilku płaskich mis otoczonych niewielkimi wywyższeniami. Większość obszaru Parku i otuliny stanowią rozległe równiny denudacyjne oraz akumulacyjne, zwłaszcza akumulacji organicznej (równiny torfowe). Wśród nich licznie występują zbiorniki wodne w różnym stadium zarastania. Przecinają je doliny dwóch rzek: Piwonii i Włodawki. Płaskie, równinne powierzchnie urozmaicane są wyraźnymi wypiętrzeniami różnej wielkości. Są to guzy i lokalne kredowe wyniesienia pokryte cienką warstwą piasków. Ponadto występuje szereg niewielkich, kilku - i kilkunastoarowych, niewiele wyższych od otoczenia wzgórków, rozrzuconych po całym terenie Parku, zwanych przez miejscową ludność grądzikami. Wyniesienia te, położone w centralnej części Parku, na osi północ - południe, stanowią naturalny wododział pomiędzy rzekami Piwonią i Włodawką.

Obszar Parku charakteryzują małe różnice wysokości względnej. Punktem najwyższym jest stok "Pikołowej Góry" w południowo-wschodniej części Parku na granicy Równiny Łęczyńsko-Włodawskiej i Pagórów Chełmskich o wysokości nieco ponad 200 m n.p.m. Punkt najniższy znajduje się przy wypływie rzeki Włodawki z terenu Parku, ok. 167 m n.p.m.

Gleby

Gleby pod lasami zajmują 4865 ha, grunty rolne 2273 ha, w tym role 459 ha, a trwałe użytki zielone 1814 ha (z czego: łąki 1581 ha i pastwiska 233 ha). Powierzchnię 1556 ha zajmują "nieużytki", które w głównej mierze stanowią torfowiska otwarte - jedne z najwartościowszych przyrodniczo ekosystemów.

W zajmowanej powierzchni największy udział mają gleby, których geneza związana jest ze środowiskiem wodnym bądź podmokłym (hydrogeniczne). Są to gleby torfowe torfowisk niskich, wysokich i przejściowych (łącznie zajmują 2/3 powierzchni), a także czarne ziemie, gleby murszowe i glejowe. Wśród gleb wykształconych na podłożu mineralnym wymienić należy gleby bielicoziemne i brunatne, a także rędziny.