Historia rejonu PPN

Nie przypadkiem w XIX wiecznym Słowniku Królestwa Polskiego pojawia się wzmianka ,,W kilku miejscach na polach Brusa znaleziono siekierki krzemienne, starannie obrobione". Badania archeologiczne przeprowadzone na tym terenie potwierdzają liczne stanowiska osadnictwa już od paleolitu schyłkowego.

PALEOLIT

Około 10 tys. lat p.n.e. tereny Polesia zaczęła stopniowo porastać roślinność tundrowa. Pojawiły się zwierzęta charakterystyczne dla strefy subarktycznej, które przyciągnęły koczowniczych łowców.

Myśliwi polowali na renifery, a ich kości, ścięgna i skóry wykorzystywali w życiu codziennym. Poroże reniferów oprócz krzemienia i drewna było podstwawoym materiałem do wyrobu narzędzi. Większość tych myśliwych - koczowników zwanych „łowcami reniferów" było przedstawicielami kultury świdersko- mazowszańskiej.

MEZOLIT

Środkowa epoka kamienia (8000- 4500 lat p.n.e.).W okresie tym występują znaczne zmiany klimatyczne.

Tereny Polesia zostały pokryte lasami, co wiązało się z pojawieniem się nowych gatunków zwierząt związanych ze środowiskiem leśnym. Jednocześnie zaczęły zanikać gatunki zimnolubne. Człowiek z myśliwego terenów otwartych stopniowo przeobraził się w typowego mieszkańca lasu. Choć łowiectwo nadal pozostawało jego podstawowym zajęciem, nie mniej istotne stało się zbieractwo i wynikające z obfitości zbiorników wodnych rybołówstwo.

NEOLIT

Najmłodsza epoka kamienia która dzieli się na neolit właściwy (ok. 4500 -3200 lat p.n.e.) i eneolit (ok.3200- 1800 lat p.n.e.). W okresie tym następuje stabilizacja trybu życia ludności co doprowadza do stałego osadnictwa związanego z uprawą ziemi i hodowlą zwierząt.

Dla pozyskania gruntów pod uprawę stosowano technikę żarową, polegającą na wypalaniu obszarów leśnych. Obok uprawy ziemi drugim ważnym działem gospodarki człowieka neolitycznego stawała się hodowla zwierząt. Nie mniej jednak równie istotne pozostały tradycyjne metody pozyskiwania żywności: zbieractwo, łowiectwo i rybołówstwo. Nadal podstawowym surowcem do wyrobu narzędzi i broni był krzemień, jednak coraz częściej zaczęto używać też kamienia, z którego wyrabiano pierwotne żarna.

Na terenie tym występowała kultura amfor kulistych oraz kultura ceramiki sznurowej.

EPOKA BRĄZU

Epoka brązu rozpoczęła się wraz z pojawieniem się pierwszych wyrobów z brązu ok.1800 roku p.n.e. i trwała do ok.700 roku p.n.e.

W dalszym ciągu podstawowym materiałem do wyrobu narzędzi i broni był krzemień. Krzemienne siekierki i groty włóczni były już wówczas bardzo dobrze wykonane i wykańczane techniką retuszu powierzchniowego. Do produkcji urządzeń stosowanych w życiu codziennym wciąż używano rogów, kości, drewna, a do produkcji naczyń także gliny.

Liczne odkrycia archeologiczne na terenie całego Poleskiego Parku Narodowego potwierdzają istnienie kultur: Chłopice - Vesele, trzcinieckiej, łużyckiej i mierzanowickiej. Podstawą egzystencji mieszkańców tych terenów była uprawa roli, hodowla zwierząt oraz łowiectwo, zbieractwo i rybołówstwo. Do zajęć wykonywanych w gospodarstwach należało też plecionkarstwo i tkactwo. W budownictwie zarówno mieszkalnym jak i obronnym powszechnie używano drewna.

EPOKA ŻELAZA

Epoka żelaza rozpoczęła się ok. 700 roku p.n.e. Zastosowanie w tej epoce narzędzi żelaznych przyczyniło się do szybkiego rozwoju gospodarki tych terenów.

Metody gospodarowania w epoce żelaza nie uległy istotnym zmianom. Nadal podstawą gospodarki była hodowla zwierząt i uprawa ziemi. Człowiek w tej epoce nie zrezygnował też z łowiectwa, zbieractwa i rybołówstwa. Znacznie rozwinęło się na tym terenie tkactwo a szczególnie plecionkarstwo. Z trzciny wyplatano maty a z wikliny kosze, pojemniki na zboże, ściany domostw a także płoty, które w nie zmienionej formie przetrwały na Polesiu do dzisiaj nosząc nazwę „Tyn".

Na przełomie III i II wieku przed naszą erą teren Polesia stanowił czasową bazę pobytową germańskich plemion Bastarnów i Skirów. Osadnictwo ustabilizowało się dopiero ok. VII wieku, po okresie wędrówki ludów. Z tego czasu pochodzi wczesnośredniowieczna osada słowiańska w Wytycznie.

ŚREDNIOWIECZE

Teren Polesia Lubelskiego, jak również teren dzisiejszego Poleskiego Parku Narodowego, począwszy od VII wieku był stosunkowo dość licznie zasiedlony. Po okresie wędrówki ludów w VI - VII wieku na te tereny zaczęły napływać plemiona słowiańskie z terenów geograficznego Polesia.

Licznie występująca na polach ceramika fragmentów naczyń dowodzi że w tym okresie istniały dość duże osady słowiańskie w Wytycznie na prawym brzegu rzeki Włodawki, na gruntach dzisiejszej wsi Andrzejów i Wielkopolu, gdzie znajduje się zespół 11 kurhanów wczesnośredniowiecznych.

W IX - XI wieku na terenie dzisiejszego Poleskiego Parku Narodowego istniał wczesnośredniowieczny zespół osadniczy. Grody istniały w Andrzejowie, Karczunku, Wereszczynie, Wielkopolu i Kulczynie Koloni, co potwierdzają ostatnie badania archeologiczne. Grody te prawdopodobnie stanowiły część kompleksu grodów nazywanych w źródłach staroruskich „Grodami Czerwieńskimi". Stanowiły one system umocnień pogranicznych, które obsługiwały wczesnośredniowieczny trakt handlowy wychodzący z Kotliny Chodelskiej poprzez Lublin i dorzecze Prypeci aż do Kijowa.

Prawdopodobnie granice terytorialne „Grodów Czerwieńskich" wytyczały naturalne granice rzek z ich rozlewiskami. Wschodnią granicę stanowiła rzeka Bug, zachodnią rzeka Wieprz, od południa Huczwa, a granicę północną stanowiło koryto dolnej Włodawki.

Za panowania Mieszka I tereny te należały do państwa Polan. W roku 981 zostały one zajęte przez Włodzimierza Wielkiego i wcielone do Rusi. Granica z Polską przebiegała wówczas na Wisłoku, Wieprzu i środkowym Bugu. Pozostawała ona niezmieniona aż do 1018 roku, do czasu wyprawy kijowskiej Bolesława Chrobrego, który obszar Grodów Czerwieńskich przyłączył do Polski. Jednak już w 1031 książę Jarosław Mądry, korzystając ze sprzyjającej sytuacji politycznej za rządów Mieszka II, wciela te tereny ponownie do Rusi. Kolejna wyprawa na Kijów w 1069 roku Polaków pod wodzą Bolesława Śmiałego włącza je do Polski. W latach 1118-1188 obszar Grodów Czerwieńskich jest pod panowaniem książąt Ruskich. W roku 1188 książę Roman, objął na krótko Halicz, z którego został usunięty przez Węgrów. Ponownie zasiadł na tronie halickim, który zdobył przy udziale polskich wojsk księcia Leszka Białego w 1199 roku. Za co uznał zwierzchność Polaków do tych ziem.

W roku 1204 jest między innymi wzmiankowana w latopisie hipackim osada książęca w Wereszczynie, 1205 roku w Andrzejowie. W 1212 roku książę Leszek Biały miał wcielić Wereszczyn do swego państwa. W 1217 roku cały region pomiędzy Wieprzem a Bugiem został zajęty przez ruskiego księcia Daniela. Na obszar ten w 1241 roku nastąpił wielki najazd tatarski pod wodzą Batu - chana. Kolejny był w 1256 roku pod wodzą Kuremsa (Kurmysia), a następnie w grudniu 1259 Tatarzy pod wodzą Borondy, wraz z posiłkami ruskimi spustoszyli ponownie ziemię chełmską i lubelską. Zajęli wówczas Lublin. Ostatni najazd tatarów kipczackich pod wodzą Telebugi chana na te ziemie miał miejsce w 1287 roku.

Około roku 1325 na Rusi wygasła dynastia potomków Romana. Ostatni jej przedstawiciele, książe Halicza Lew i książe włodzimierski, zginęli w tajemniczych okolicznościach. Tron halicko - włodzimierski uzyskał książę mazowiecki, krewny Władysława Łokietka Bolesław Trojdenowicz, wraz z wyznaniem prawosławnym przyjął imię Jerzego II. Na zjeździe w Wyszechradzie w 1339 roku Bolesław Trojdenowicz wyznaczył na swego następcę, w razie bezpotomnej śmierci, króla polskiego Kazimierza Wielkiego. W rok później został otruty przez bojarów, którym nie odpowiadała jego propolska polityka. Ziemię chełmską i bełską opanowali Litwini. W latach 1349-1377 odbyły się kilkakrotnie polskie i litewskie wyprawy odwetowe. W 1377 roku przeciwko litewskiemu księciu Jerzemu Narymuntowiczowi wystąpił król węgierski, który po zwycięskiej wyprawie chciał ziemie te wcielić do Węgier. W tym celu Ludwik Węgierski powierzył ich zarząd starostom węgierskim. Do roku 1378 namiestnikiem Ludwika w Rusi był książe Władysław Opolski. Bezpośredni związek Chełmszczyzny z Węgrami trwał nawet po śmierci Ludwika, gdyż urzędnicy węgierscy sprawowali rządy w imieniu królowej Marii. Dopiero królowa Jadwiga w roku 1387 połączyła te ziemie na powrót z Polską. Ziemia chełmska w 1434 roku nie weszła w skład utworzonego województwa ruskiego.

Nie bez znaczenia jest występująca w Ziemi Chełmskiej podwójna administracja kościelna, określająca dodatkowo jej odrębność. Obydwie diecezje obejmowały taki sam teren, to jest Ziemie Chełmską i województwo bełzkie. Diecezja łacińska powstała jeszcze w latach 1358 lub 1359, kiedy to został mianowany pierwszy biskup chełmski. Nie objął on wówczas diecezji, gdyż ziemia należała do pogańskiej Litwy. Na trwale dopiero ugruntowana została ta diecezja przez Władysława Jagiełłę w roku 1414, który równocześnie wyposażył ją znacznymi dobrami, zaś definitywnie zorganizowana przez biskupa Jana Biskupca (1417 - 1425). Jagiellonowie opiekowali się również prawosławną diecezją. Władysław Warneńczyk wydał w roku 1443 w Budzie przywilej, w którym ubezpieczał swobody chełmskiej diecezji wschodniej, uwalniając biskupa prawosławnego między innymi od władzy urzędników ziemskich i królewskich.

Współistnienie to trwało i dalej aż do wieku XVIII, z tym tylko, że w roku 1473 została siedziba diecezji katolickiej przeniesiona do Hrubieszowa, a następnie w roku 1490 - do Krasnegostawu, bez zmiany diecezji, natomiast diecezja prawosławna przeszła pod koniec XVI wieku do kościoła greckokatolickiego.

W latach 1446-1447 prawdopodobnie powstała wieś Sosnowica należąca do rodu Sosnowskich herbu Nałęcz, wzmiankowana w 1505 roku, leżąca w północno-zachodniej części rejonu przyszłego PPN.

Piętnastowieczne źródła również wymieniają z 1462 roku miejscowość Hańsk położoną w pobliżu wschodniej części rejonu przyszłego PPN, która następnie staje się siedzibą rodową rodu Hańskich.

• Poprzedni artykuł